H τέχνη της μετάδοσης της τακτικής

Είναι σημαντικό να επισημάνουμε, ότι συχνά ο προπονητής  ενώ κατέχει άριστα τόσο τις θεωρητικές όσο και τις πρακτικές γνώσεις του αθλήματος στερείται στον τομέα της μεταδοτικότητας.

Πόσο συχνά έχουμε δει κάποιον προπονητή, που κατά γενική ομολογία είναι καλός, όπως επιβεβαιώνουν και οι συνάδελφοί του, να αποτυγχάνει την κρίσιμη ώρα του αγώνα; Πώς εξηγείται να χάνει η ομάδα ενώ ο προπονητής της διακρίνει αμέσως από τον πάγκο κάθε λεπτομέρεια του εξελισσόμενου ντέρμπυ, κάθε κίνηση του αντιπάλου και την αναλύει με επιστημονική ακρίβεια;

Αναμφίβολα δεν νικούν απαραιτήτα οι έντεκα καλύτερη παίκτες αλλά η καλύτερη ενδεκάδα παικτών, πράγμα που απέδειξε περίτρανα η Εθνική Ελλάδος στο Ευρωπαικό του 2004. Η απόδοση της ομάδας καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την τακτική που καταστρώνει ο προπονητής. Έτσι οδηγήθηκαν  τα παιδιά του Ρέχαγκελ στη κατάκτηση του τίτλου έχοντας ως αντίπαλους εμφανώς καλύτερες ομάδες, τις οποίες και νίκησε με την τακτική του ο  Γερμανός προπονητής της Εθνικής Ελλάδος.

Στον κάθε παίκτη επιδρούν διάφοροι εξωγενείς παράγοντες τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια του αγώνα. Τα μέσα ενημέρωσης, οι θεατές και το σκορ επηρεάζουν την αυτοπεποίθηση, την ισορροπία και τελικώς την απόδοση του παίκτη. Εάν ο προπονητής διαγνώσει εγκαίρως τους παράγοντες αυτούς και επιλέξει την ανάλογη τακτική προς εξουδετέρωση αυτών, η ομάδα του θα μπορέσει να ανακάμψει και να ανταποκριθεί στις ιδιαίτερες δυσκολίες του κάθε αγώνα.

*********************************************************************

Το Euro 2004 έδωσε αφορμή να συζητηθεί και πάλι μεταξύ των ειδικών η αποτελεσματικότητα όσον αφορά την εκτέλεση των πέναλτι στην προπόνηση και το εάν τούτο βοηθά στην αποτελεσματικότητα των παικτών εάν οδηγηθεί ένας αγώνας στα πέναλτι. Μερικοί εκ των κορυφαίων προπονητών του κόσμου ισχυρίζονται και σήμερα ακόμα, ότι δεν έχει νόημα η προπόνηση στα πέναλτι, επειδή λείπει ο καθοριστικός παράγοντας του άγχους που δεν δύναται να νιώσουν οι παίκτες στην προπόνηση παρά μόνο κατά τη διάρκεια του επίσημου αγώνα και την διαδικασία των πέναλτι. Από την άλλη πλευρά πολλοί προπονητές αντιτάσσουν ότι ακριβώς η προπόνηση στην εκτέλεση των πέναλτι οδηγεί στην αύξηση της αυτοπεποίθησης των παικτών και τους ωθεί στην βελτίωση των ποσοστών στην εκτέλεση των πέναλτι.

Σαφώς και οι δύο απόψεις είναι εν μέρει μόνο ορθές. Ναι μεν δεν είναι εφικτό να δημιουργηθούν στην προπόνηση οι συνθήκες που επικρατούν στον επίσημο αγώνα που το πέναλτι κρίνει για παράδειγμα την κατάκτηση του παγκοσμίου κυπέλλου (ας θυμηθούμε το χαμένο πέναλτι στο παγκόσμιο το 1994 ?), αλλά εάν ο παίκτης μετά από εξαντλητική προπόνηση δύο ημιχρόνων παρά την ψυχολογική και σωματική κόπωση κατορθώσει να ευστοχήσει στα πέναλτι και με τον τρόπο αυτό βελτιώσει και την τεχνική του σουτ του, τότε μπορούμε να πούμε ότι τουλάχιστον αυξάνονται σημαντικά  οι πιθανότητες να ευστοχήσει και την κρίσιμη στιγμή του επίσημου αγώνα.

*********************************************************************

Συνεπώς είναι επιτακτική ανάγκη να διδάσκονται οι παίκτες τακτική και σε θεωρητικό επίπεδο ούτως ώστε να είναι σε θέση να αφομοιώνουν και να εφαρμόζουν τις οδηγίες τακτικής του προπονητή τους κατά την διάρκεια του αγώνα. Ένας σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει το κατά πόσο θα ανταποκριθεί η ομάδα στην εκμάθηση της τακτικής είναι η προσωπικότητα του προπονητή, ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζει τον κάθε παίκτη ξεχωριστά, γιατί κάθε παίκτης αποτελεί ξεχωριστή και διαφορετική προσωπικότητα που ενδεχομένως να απαιτεί ιδιαίτερη μεταχείριση. Η πειστικότητα του προπονητή εξαρτάται από την εικόνα που εκπέμπει, τις επιτυχίες του, την πείρα του, την λογική και την κατανόηση των μεθόδων και μέτρων του. Μόνο αν ο παίκτης κατανοήσει την τακτική του προπονητή του  και πιστέψει στην αποτελεσματικότητά της, μπορεί να ανταποκριθεί ο ίδιος και να οδηγηθεί η ομάδα στα επιθυμητά αποτελέσματα.

Αντιθέτως, εάν το σύνολο της ομάδας ή κάποιοι έστω παίκτες δεν ανταποκριθούν και δεν υιοθετήσουν για οποιονδήποτε λόγω μια συγκεκριμένη τακτική του προπονητή, διαταράσσεται η ισορροπία της ομάδας ακόμη και εάν προς τα έξω αυτό δύσκολα θα γίνει αντιληπτό από τους φιλάθλους. Αν υποθέσουμε ότι ένας επιθετικός δεν μπορεί να εφαρμόσει στον αγώνα μια μόνο συγκεκριμένη τακτική, στην οποία όμως βασίζεται ο προπονητής και οι συμπαίκτες  του για να κερδιθεί ο αγώνας, αυτό θα οδηγήσει στην αποδιοργάνωση του παιχνιδιού τους και πιθανότατα στην ήττα.

Η ανάπτυξη της ικανότητας της ομάδας συνολικά αλλά και του κάθε παίκτη ξεχωριστά  να δρα στον αγώνα με βάση τις οδηγίες τακτικής που δίνει ο προπονητής απαιτεί προγραμματισμό, επιμονή, υπομονή, διάρκεια και σε συνδυασμό με την πείρα, την προσωπικότητα του προπονητή και την εμπιστοσύνη που εμπνέει στους παίκτες του μπορεί να φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Παρατηρείται όμως συχνά τα δυνατά σημεία του προπονητή να έχουν ανεπιθύμητα αποτελέσματα. Συγκεκριμένα αν δίνεται υπερβολική σημασία από την πλευρά του προπονητή στην διόρθωση λαθών στην τεχνική των παικτών του, αυτό συχνά αποθαρρύνει τους παίκτες του. Εάν πάλι αναλύεται το κάθε παιχνίδι της ίδιας ομάδας ή και του αντιπάλου με την χρήση των «multimedia» λεπτομερέστατα, οι παίκτες συχνά «βραχυκυκλώνουν» και δεν μπορούν να αφομοιώσουν τόσες πολλές πληροφορίες. Στην περίπτωση που ο τρόπος παιχνιδιού καθορίζεται αποκλειστικά και μόνο από τις οδηγίες και την τακτική του προπονητή, κινδυνεύει ο χαρισματικός παίκτης να χάσει την αυτονομία και την φαντασία στο παιχνίδι του και αυτό θα έχει ως συνέπεια το παιχνίδι να στερηθεί την προσωπική πινελιά του κάθε παίκτη. Θα ήταν τουλάχιστον εφιαλτικό να φανταστούμε τους μεγάλους αστέρες του παγκοσμίου ποδοσφαίρου να μην αυτοσχεδιάζουν στο παιχνίδι τους.
Ανέκαθεν δεν ταίριαζαν όλοι οι προπ0ονητές με όλες τις ομάδες. Αυτό εξαρτάται τόσο από το έμψυχο δυναμικό της ομάδας, τον τρόπο παιχνιδιού, την συγκεκριμένη χρονική στιγμή που θα αναλάβει ο προπονητής την ομάδα και γενικότερα από την χημεία που θα αναπτυχθεί μεταξύ της ομάδας και του προπονητή. Ουκ ολίγες φορές σπουδαίοι προπονητές απέτυχαν και εκδιώχθηκαν από τις ομάδες που ανέλαβαν σαν κακοί δαίμονες και «ανάξιοι».

Εάν ένας φιλόδοξος προπονητής που διακρίνεται για την γνώση του στην τεχνική λόγου χάρη, δίνει υπερβολικό βάρος στην διόρθωση των όποιων τεχνικών λαθών των ποδοσφαιριστών της ομάδας του επιμένοντας στην λεπτομέρεια, τότε κινδυνεύει να χαρακτηριστεί από τους ίδιους τους παίκτες του ως τελειομανής και να χάσει την εμπιστοσύνη και η συνεργασία με τους παίκτες να καταστεί αφόρητη και να ανατρέψει την ισορροπία στην ομάδα.

Συνίσταται λοιπόν και ο ίδιος ο προπονητής ως κατ' εξοχήν πιο πεπειραμένος και έμπειρος να ξεκινήσει με την αυτογνωσία. Εφόσον λοιπόν ο ίδιος γνωρίζει ποιο ακριβώς είναι το δυνατό του σημείο, οφείλει να μην επιτρέψει στον εαυτό του να παρασυρθεί επιμένοντας περισσότερο απ' όσο θα έπρεπε στο σημείο αυτό, αδιαφορώντας για άλλα εξίσου σημαντικά σημεία κατά την προπόνηση.

Από την συμπεριφορά του προπονητή εξαρτάται το κατά πόσο θα ανταποκριθεί η ομάδα στην εκμάθηση και εφαρμογή της τακτικής του προπονητή. Τόσο οι παίκτες όσο και οι προπονητές δίνουν να δουλεύουν με την ομάδα τα δυνατά τους σημεία και αποφεύγουν τα σημεία, στα οποία υστερούν.

Ένας προπονητής που αρκείτε να επικρίνει τους παίκτες του χωρίς να τους εξηγεί τι ακριβώς πρέπει να βελτιώσουν και με ποιον τρόπο θα το πετύχουν, θα χαρακτηριστεί ως γκρινιάρης και αντιπαθητικός. Αντιθέτως ο προπονητής που θα δώσει στους παίκτες να καταλάβουν τι θέλει και για ποιον λόγω επιμένει στο συγκεκριμένο θέμα, θα κερδίσει την αναγνώριση των παικτών και το επιθυμητό αποτέλεσμα στο παιχνίδι τους.

Το ποδόσφαιρο ως αντρικό και σκληρό σπορ (χωρίς στο σημείο αυτό να επιχειρείται η μείωση του γυναικείου ποδοσφαίρου), συχνά παρασέρνει τον προπονητή και τους παίκτες μεταξύ τους (η  εξέδρα στο σημείο αυτό δεν θα μας απασχολήσει), λόγω και της συναισθηματικής φόρτισης και την έντονη επιθυμία για την νίκη, να χρησιμοποιούν ένα λεξιλόγιο που κάθε άλλο παρά κόσμιο είναι. Τα πειράγματα αλλά και τα υβριστικά σχόλια δίνουν και παίρνουν ακόμα και στον αγωνιστικό χώρο και τον πάγκο και μπορούν να οδηγήσουν σε παρεξηγήσεις. Ο παίκτης που κρίνεται από τον προπονητή συχνά θεωρεί ότι βάλλεται από τον προπονητή του χωρίς λόγω. Αυτό παρατηρείται ιδιαίτερα στους νεαρούς παίκτες που κατά κανόνα είναι πιο οξύθυμοι. 

Η ειλικρίνεια και η δίκαιη αντιμετώπιση όλων ανεξαιρέτως των παικτών από τον προπονητή εκτιμάται δεόντως και συμβάλλει στην ομαλή συνεργασία όλων. Ούτε πολύ αυστηρός ούτε πολύ ήπιος και ελαστικός πρέπει να εμφανίζεται ο προπονητής. Πρέπει να βρει μια μέση οδό και να επιβάλλει μεν την γνώμη του αλλά με πειθώ και μέτρο. Οι παίκτες ανταποκρίνονται καλύτερα σε νέες μεθόδους και τακτικές όταν ο προπονητής κατορθώσει να τους ενθαρρύνει και να τους τονώσει. Ο κώδικας επικοινωνίας μεταξύ τους αλλά και η ατμόσφαιρα στην προπόνηση πρέπει να χαρακτηρίζεται από αρμονία και ηρεμία.

Η ομάδα και ο προπονητής οφείλουν να συμφωνήσουν στα στοιχειώδη που αφορούν τις δυνατότητες της ομάδας, τους στόχους και τον τρόπο επίτευξης τους καθώς και την τακτική που θα ακολουθηθεί, σεβόμενοι όλοι τις κάτωθι  βασικές αρχές.

Η ανταπόκριση του κάθε παίκτη σε νέες μεθόδους ή τεχνικές εξαρτάται από και από την πνευματική του ωριμότητα και την ιδιοσυγκρασία του και πρέπει να αφεθεί ο απαραίτητος χρόνος στον κάθε παίκτη. Η κατανόηση απαιτεί χρόνο και υπομονή απ' όλες τις πλευρές. Πρέπει να δίνεται ή δυνατότητα στους παίκτες να μαθαίνουν νέα αντικείμενα σε κατάσταση ηρεμίας και ξεκούρασης και συστηματικά να τα εμπεδώνουν και να τα τελειοποιούν υπό δυσμενέστερες συνθήκες που προσομοιάζουν με τις συνθήκες στον αγωνιστικό χώρο (πίεση από τον αντίπαλο και το χρόνο)

Ο προπονητής πρέπει να θέσει σαφείς στόχους και προς επίτευξή αυτών να υποδείξει ένα ακριβές μοντέλο δράσης και προπόνησης. Κατά τη διάρκεια της προπόνησης πρέπει να δίδεται έμφαση στην φυσική κατάσταση, την ταχύτητα, την τακτική και την τεχνική του κάθε παίκτη και να εξηγείται κάθε παρατήρηση  από τον προπονητή. Από τη στιγμή που κατανοήσει ο παίκτης τη φιλοσοφία του προπονητή η ομάδα φτάνει ένα ακόμη βήμα πιο κοντά στην επιτυχία.

Σε καμία περίπτωση δεν ωφελεί να περιορίζονται σε κάποιο αυστηρό σύστημα οι παίκτες και να μην τους επιτρέπεται  να αυτοσχεδιάζουν κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού, διότι αν δεν αυτοσχεδιάζουν οι  παίκτες έστω και κάποιες φορές και είναι προσκολλημένοι αποκλειστικά σε ένα σύστημα παιχνιδιού, γίνονται προβλέψιμοι για τους αντιπάλους τους. Συχνά αυτό που δεν περιμένει ο αντίπαλος παίκτης ή προπονητής είναι αυτό που κρίνει την έκβαση του αγώνα. Το ρίσκο του προπονητή να αφήσει τον παίκτη να εκφραστεί στον αγωνιστικό χώρο ελεύθερα και να δείξει κατανόηση και ανεκτικότητα όταν ένας παίκτης αυτοσχεδιάσει (σε λογικά πλαίσια). Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι ο προπονητής πρέπει πάντοτε να έχει το πάνω χέρι και να είναι ο απόλυτος άρχοντας του παιχνιδιού.

Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι σε όλα όσα αναφέρθηκαν ο παράγοντας του «timing» έχει ιδιαίτερη σημασία. Ο συγχρονισμός λοιπόν αποτελεί το κλειδί της επιτυχίας. Γενικότερα στη καθημερινή ή και επαγγελματική μας ζωή ισχύει το ρητό κατά το οποίο κερδίζει αυτός που βρίσκεται την κατάλληλη στιγμή στον κατάλληλο τόπο και κάνει το κατάλληλο. Πόσο μάλλον στον αθλητισμό που είναι κατεξοχήν ανταγωνιστικός χώρος!

Ο προπονητής φροντίζει η προετοιμασία της ομάδας του να μπορέσει να αποδώσει από την αρχή της σαιζόν. Αν η ομάδα δεν κατανοήσει και συνεπώς δεν εφαρμόσει την τακτική αμέσως, οι επιπτώσεις στην αγωνιστική εικόνα προκαλούν την αντίδραση τόσο του φίλαθλου κόσμου όσο και των παραγόντων της ομάδας και έτσι αυξάνεται η πίεση προς τον προπονητή. 

Υπό πίεση βέβαια ο προπονητής και ή ομάδα του θα δείξουν τον χαρακτήρα τους και αν πιστεύουν πραγματικά στους στόχους τους και είναι πεπεισμένοι πως θα τα καταφέρνουν μια σύντομη κρίση δεν ανακόπτει τον δρόμο τους. Σε περιπτώσεις κρίσης πάνω απ' όλα μετρά η πείρα. Αν  ο νεαρός παίκτης κλιθεί να ανταποκριθεί σε μία κρίση  μπορεί να βασισθεί στις εμπειρίες που ενδεχομένως απέκτησε ως παίκτης σε κάποια ομάδα παίδων. Επίσης ο νεαρός προπονητής θα βασισθεί κατά πάσα πιθανότητα στις εμπειρίες του ως επαγγελματίας ποδοσφαιριστής. Και στις δύο περιπτώσεις οι προαναφερόμενες εμπειρίες συνήθως δεν επαρκούν για την αντιμετώπιση μιας σοβαρής κρίσης σε μια ομάδα. Σε αυτές τις περιπτώσεις η πορεία του προπονητή καθορίζεται από συμπτώσεις και μόνο η συστηματική συνεργασία με κάποιον έμπειρο βοηθό προπονητή μπορεί να ανατρέψει τη διαμορφωθείσα κατάσταση. Όταν λείπει η πείρα του προπονητή αυτό συχνά έχει ως συνέπεια να παρατηρείται έλλειψη εμπιστοσύνης και υποστήριξης στο πρόσωπό του προπονητή και να αμφισβητούνται οι γνώσεις και ικανότητές του.

Μόνο ο προπονητής που εμπιστεύεται τους παίκτες του και έχει κερδίσει το σεβασμό τους μπορεί να ανατρέψει το αρνητικό κλίμα που διαμορφώθηκε μετά από μια κρίση ή σειρά ανεπιτυχών αποτελεσμάτων.

Όπως διαφέρουν οι άνθρωποι μεταξύ τους έτσι διαφέρουν και οι προπονητές μεταξύ τους. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι εάν ένας προπονητής αποτύχει σε μία ομάδα ότι δεν είναι καλός προπονητής. Δεν ταιριάζουν, από πολλές απόψεις όλοι οι προπονητές με όλες τις ομάδες. Μεταξύ άλλων είναι και θέμα χημείας.

Με την βοήθεια της επιστήμης της ψυχολογίας στο σημείο αυτό θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε ένα τεστ, το οποίο θα βοηθήσει να κατατάξουμε τον εαυτό μας σε κάποια από τις κάτωθι κατηγορίες προπονητών. (Επειδή πρόκειται για ένα τεστ τα αποτελέσματα του οποίου επικεντρώνονται περισσότερο στις προπονητικές σας ικανότητες και στο προσωπικό σας στυλ προπόνησης  μην βιαστείτε να γενικεύσετε τα αποτελέσματα του τεστ. Εξάλλου το τεστ αυτό τίποτε περισσότερο από μια μικρή και χρήσιμη βοήθεια αποτελεί.)

Εάν κατά την ειλικρινή απάντηση των ερωτημάτων απαντήσατε θετικά στις απαντήσεις με τα διάφορα σύμβολα, δείτε τι θα μπορούσε να σημαίνει αυτό.

Υπερισχύουν οι θετικές απαντήσεις που δώσατε στις ερωτήσεις με το σύμβολο *:

Είστε περήφανος και σκληρός όσον αφορά την επίτευξη των στόχων της ομάδας, που δεν είναι άλλος από την συγκομιδή βαθμών και την κατάκτηση τίτλων. Σαφές πρόγραμμα και καθαρή στρατηγική στον αγώνα.

Σας συμβουλεύουμε να είστε πιο εναλλακτικός ιδιαίτερα με τους νέους παίκτες, να δείχνετε περισσότερη κατανόηση για εξωαγωνιστικά προβλήματα των παικτών.

Υπερισχύουν οι θετικές απαντήσεις που δώσατε στις ερωτήσεις με το σύμβολο **:

Προγραμματίζεται καλά κάθε παιχνίδι και αγώνα. Σας ενδιαφέρει η γνώμη του κάθε παίκτη  και οι σχέση σας με την ομάδα είναι καλή, με τους παίκτες τυπική.

Ίσως θα βοηθούσε να επιδιώξετε περισσότερη προσωπική επαφή με τους παίκτες για να σπάσει ο πάγος της τυπικής σχέσης εργασίας.

Υπερισχύουν οι θετικές απαντήσεις που δώσατε στις ερωτήσεις με το σύμβολο ***:

Ευγενικός και φιλικός στις δημόσιες εμφανίσεις. Προέχει η καλή σχέση με τους παίκτες. Καλή εικόνα ομάδας

Περισσότερη επιμονή σε θέματα τακτικής. Έχετε υπόψη ότι μόνο όταν έχει κατανοηθεί σε βάθος ένα σχέδιο τακτικής απ'  όλους τους παίκτες συνεχίζουμε σε παραλλαγές της τακτικής

Υπερισχύουν οι θετικές απαντήσεις που δώσατε στις ερωτήσεις με το σύμβολο ****:

Σας αντιπροσωπεύει η πρόταση παίξαμε καλά, παλέψαμε, τα αποτελέσματα θα έρθουν. Είμαι υπερήφανος για την ομάδα μου. Υποχωρείτε συχνά σε θέματα έναντι των παικτών.

Προσπαθήστε να επιβάλλεστε περισσότερο και να μην χάνετε τον στόχο. Οι παίκτες είναι νέα παιδιά που θέλουν πίεση για να αποδώσουν