Ένας βασικός παράγοντας για τη δημιουργία επιτυχημένων επιθετικών ενεργειών είναι σίγουρα η αποτελεσματική δημιουργία χώρων στην επίθεση.
Η ύπαρξη χώρου, τόσο σε συλλογικό, όσο και στο ατομικό παιχνίδι, αυξάνει σημαντικά τις πιθανότητες επιτυχίας της επιθετικής μας ενέργειας. Πέρα από τις συντονισμένες κινήσεις περισσότερων του ενός παικτών, η δημιουργία χώρου πρέπει να αποτελεί καθήκον κάθε παίκτη που, με τις κατάλληλες κινήσεις, θα τραβήξει την προσοχή της αντίπαλης άμυνας, ώστε να διευκολύνει την προώθηση συμπαίκτη του στον χώρο που ελευθερώνει με την κίνησή του.
Ωστόσο, στο σύγχρονο ποδόσφαιρο, με ελάχιστες εξαιρέσεις, παρατηρούμε ολοένα και περισσότερο ότι η οργάνωση του παιχνιδιού στρέφεται κυρίως στον αμυντικό τομέα, με πολλούς παίκτες τοποθετημένους πίσω απ’ την μπάλα, ακόμα και στην επιθετική φάση, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η ισορροπία και η ασφάλεια του παιχνιδιού.
Ελεύθεροι χώροι – εξέλιξη της έννοιας στην πορεία του ποδοσφαίρου
Οι σημαντικότερες αλλαγές που έχουν παρατηρηθεί σε όλη την εξέλιξη του ποδοσφαίρου αφορούν κυρίως την αμυντική γραμμή. Πρόκειται για αλλαγές που όχι μόνο επιβάλλονται από τις μεταβολές στους κανονισμούς του παιχνιδιού, αλλά, κυρίως, από το γεγονός ότι η άμυνα του χώρου άρχισε σταδιακά να αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σημασία. Αρχικά, σε γενικές γραμμές, το κλείσιμο ή ο περιορισμός του χώρου του αντιπάλου ήταν ένα καθήκον που αναλάμβανε αποκλειστικά η άμυνα. Η έννοια του «ελεύθερου χώρου» δεν υπήρχε καν ως καθοριστικός παράγοντας του παιχνιδιού, καθώς οι ελεύθεροι χώροι ήταν κάτι το αυτονόητο. Οι έννοιες του συλλογικού πρέσινγκ και της φυσικής κατάστασης των παικτών δεν είχαν καμία σχέση με αυτές του σήμερα.
Με την ανάπτυξη της άμυνας ζώνης με 4-4-2 ή 4-3-3, στις δεκαετίες ’60 και ’70, ο ελεύθερος χώρος δεν ήταν πλέον δεδομένος. Από την άλλη, οι δεκαετίες αυτές είναι η εποχή των εξαιρετικών παικτών που μόνοι τους έκαναν τη διαφορά στο γήπεδο. Για να μπορέσουν να τους αντιμετωπίσουν, οι διάφορες ευρωπαϊκές σχολές ποδοσφαίρου (με κάποιες εξαιρέσεις) αναγκάστηκαν να στραφούν και πάλι στο ατομικό μαρκάρισμα (κατενάτσιο). Με τις αμυντικογενείς αυτές διατάξεις, η αναζήτηση του ελεύθερου χώρου γίνεται πιο έντονη. Πλέον αρχίζει να διαμορφώνεται η έννοια της κίνησης χωρίς μπάλα. Και από αμυντική σκοπιά, γίνεται πλέον κατανοητό ότι, για να μπορέσουν οι αμυντικοί να υπερασπιστούν αποτελεσματικότερα τους ελεύθερους χώρους, απαιτείται μεγαλύτερη κατανόηση του παιχνιδιού και των αμυντικών καθηκόντων, όχι πλέον μεμονωμένα, αλλά σε συνάρτηση με τα καθήκοντα και τις ενέργειες όλων των παικτών της ομάδας. Στην πράξη, αυτό οδήγησε στην ανάπτυξη της συλλογικής άμυνας εις βάρος της αμυντικής (επιστροφή στην άμυνα ζώνης και διάδοσή της).
Αμυντική φάση: ο περιορισμός του ελεύθερου χώρου
Με τον τρόπο αυτόν, οδηγηθήκαμε σταδιακά στην έννοια του «αμυντικού μπλοκ», που στοχεύει στον περιορισμό των χώρων όχι μόνο όσον αφορά τους αντίπαλους επιθετικούς, αλλά και τους παίκτες από τους οποίους χτίζεται η αντίπαλη επιθετική ενέργεια (μέσοι και αμυντικοί). Επομένως μπορούμε να συμπεράνουμε ότι, ανεξαρτήτως συστήματος, οι μέσοι και οι επιθετικοί αποκτούν ολοένα και περισσότερα αμυντικά καθήκοντα διότι οι αποστάσεις μεταξύ επίθεσης και κέντρου μειώνονται. Η αμυντική γραμμή γίνεται πιο συμπαγής, οριζόντια και κάθετα. Οι αποστάσεις μεταξύ της άμυνας και των άλλων γραμμών μειώνονται. Χρησιμοποιείται περισσότερο το πρέσινγκ, η ατομική πίεση και το οφσάιντ. Παρατηρούμε λοιπόν το εξής: η βάση όλων των αμυντικών τακτικών είναι η βασική αρχή ότι, μπορεί μια ομάδα να κυριαρχεί στον αγώνα από άποψη κατοχής, αλλά, εν τέλει, τον αγώνα κερδίζει η ομάδα που θα σημειώσει τα περισσότερα γκολ. Αυτό έχει οδηγήσει πολλές ομάδες να παίζουν εντελώς κλειστά και να περιμένουν την κατάλληλη ευκαιρία για το γκολ. Πρώτος στόχος της ομάδας στην αμυντική φάση είναι η επανάκτηση της μπάλας. Όταν, σε ορισμένες καταστάσεις παιχνιδιού, αυτό δεν είναι δυνατόν, το βασικό καθήκον είναι η αποτροπή του αντίπαλου σουτ και γενικά της δημιουργίας επικίνδυνων καταστάσεων για την ομάδα μας. Και έτσι περιορίζουμε τους χώρους πρόσβασης στην εστία μας.
Επιθετική φάση: η αναζήτηση του ελεύθερου χώρου
Τι γίνεται όμως με την ανάκτηση της κατοχής όπου οι ρόλοι αντιστρέφονται; Σήμερα που, όπως είδαμε, το ποδόσφαιρο παίζεται με γρήγορους ρυθμούς και ασφυκτικό πρέσινγκ που περιορίζει σημαντικά τους χώρους;
Ας εξετάσουμε τι βασικές αρχές που διέπουν τόσο τις επιθετικές, όσο και τις αμυντικές ενέργειες:
- Επιθετική φάση: διείσδυση, κινητικότητα, χρησιμοποίηση ελεύθερων χώρων, αυτοσχεδιασμός, δημιουργικότητα.
- Αμυντική φάση: συγκέντρωση, επιβράδυνση του ρυθμού και καθυστέρηση του αντιπάλου, περιορισμός χώρων, ισορροπία, επιθετική και αποφασιστική πίεση στον αντίπαλο κάτοχο της μπάλας.
Συνειδητοποιούμε ότι η χρησιμοποίηση του χώρου είναι ουσιαστικής σημασίας και στη μία περίπτωση και στην άλλη.
Και λοιπόν; Πώς καταφέρνουμε να αντιμετωπίσουμε μια συμπαγή αμυντική διάταξη;
Μια απάντηση είναι η ατομική τεχνική κατάρτιση του παίκτη. Απέναντι σε περιορισμένους χώρους, η τεχνική αρτιότητα ενός παίκτη γίνεται ακόμα πιο σημαντική.
Σε συλλογικό επίπεδο, όμως, είναι η ομαδική χρησιμοποίηση των χώρων, και, κυρίως, η κίνηση χωρίς μπάλα ανάλογα με τις καταστάσεις παιχνιδιού. Με τις στοχευμένες ασκήσεις, με βαθμιαίο συντελεστή δυσκολίας, που σας παραθέτουμε, θα μπορέσετε να βελτιώσετε και να αυτοματοποιήσετε τις κινήσεις αυτές που, εκτός γηπέδου φαίνονται απλές και αυτονόητες, αλλά μέσα στο γήπεδο είναι δύσκολο να πραγματοποιηθούν. Δείτε το παιχνίδι της Μπαρτσελόνα, είναι τόσο αποτελεσματικό, στην απλότητά του, που φαίνεται εύκολο, αλλά είναι;
Ας πάρουμε για παράδειγμα έναν επιθετικό: συχνά η δουλειά του χωρίς μπάλα έχει ζωτική σημασία για την ομάδα. Συχνά, και ιδιαίτερα από νέους ποδοσφαιριστές, ακούς: «Και τι νόημα έχει να τρέξω μέχρι εκεί αν δεν μου δίνουν πάσα!». Είναι απαραίτητο, για τον προπονητή, να δώσει στους παίκτες του να καταλάβουν τη σημασία της κίνησης χωρίς μπάλα. Για να μπορέσει, όμως, ο παίκτης να τρέξει σε ελεύθερο διάδρομο, θα πρέπει πρώτα να τον έχουμε δημιουργήσει. Συχνά επικεντρωνόμαστε περισσότερο στην κατοχή και χρησιμοποίηση του χώρου παρά στην ελευθέρωσή του. Όμως οι δύο αυτές πτυχές είναι αλληλένδετες. Κάθε παίκτης που μετακινείται και παρασέρνει με την κίνησή του έναν αντίπαλο, ελευθερώνει χώρο για κάποιον συμπαίκτη του.
Δημιουργία χώρου στις πτέρυγες
Δημιουργία χώρου στον άξονα
Κάθε ομάδα έχει αναπτύξει τις δικές της επιθετικές ενέργειες, συντονισμένες με όλες τις γραμμές (άμυνα, κέντρο, επίθεση). Και κάθε ενέργεια, κάθε κίνηση χωρίς μπάλα για τη δημιουργία ελεύθερου χώρου αποτελεί συνάρτηση της ενέργειας που θέλουμε να προκαλέσουμε. Κάθε προσδοκώμενη ενέργεια, επομένως, απαιτεί την κατάλληλη κίνηση χωρίς μπάλα.
Ασκήσεις
Άσκηση 1: Μετακίνηση σε ήδη ελεύθερους χώρους
Στην άσκηση αυτή ορίζουμε περιοχή χωρισμένη σε 4 τετράγωνα και παίζουμε παιχνίδι κατοχής με 3 v 1. Οι 3 παίκτες προσπαθούν να διατηρήσουν την κατοχή ανταλλάσοντας πάσες και μετακινούμενοι στα τετράγωνα, με τον περιορισμό ότι δεν μπορούν ποτέ να είναι δύο μαζί σε ένα τετράγωνο. Στο σκίτσο, ο παίκτης Α δίνει πάσα στον κενό χώρο και μετακινείται στη θέση του Γ, την ώρα που ο Β σπεύδει για την μπάλα και ο Γ σπεύδει να καλύψει τον κενό χώρο του Β, δίνοντας έτσι στον κάτοχο της μπάλας, Β, τη δυνατότητα 2 επιλογών για πάσα. Η άσκηση αυτή έχει και το πρόσθετο ενδιαφέρον ότι ο κάτοχος της μπάλας υποχρεώνεται να έχει συνέχεια το κεφάλι ψηλά για να βλέπει τον αντίπαλο και τους συμπαίκτες του, υποχρεώνοντας, παράλληλα, τους συμπαίκτες του σε συνεχή κίνηση.
Άσκηση 2:
Πάσα στον χώρο και κίνηση
Ορίζουμε με κώνους ένα τετράγωνο με πλευρά 20 μέτρα. Στις 3 πλευρές του (εκτός από την πλευρά προς το τέρμα) τοποθετούμε από 2 ουδέτερους (σύνολο 6) παίκτες, και 2 ενεργούς παίκτες μέσα στο τετράγωνο.
O ένας από τους ενεργούς παίκτες (A) κάνει το 1-2 με έναν ουδέτερο της επιλογής του. O άλλος (B) προωθείται προς την πλευρά του τέρματος. Μετά το 1-2, ο Α δίνει πάσα στον Β και φεύγει μπροστά στη θέση του Β, ενώ ο Β με την μπάλα πηγαίνει προς την κοντινή του πλευρά για να παίξει το 1-2 με έναν ουδέτερο παίκτη.
Αλλαγή ρόλων μετά από 3 λεπτά.
Σημείωση: Η άσκηση αυτή είναι χρήσιμη για τον συντονισμό των 2 επιθετικών στο 4-4-2.
Άσκηση 3 : Παραλλαγή της προηγούμενης, με τη διαφορά ότι μέσα στο τετράγωνο έχουμε 4 παίκτες και υπάρχει περιορισμός να μην επιλέγεται ο ίδιος παίκτης, ούτε ο ίδιος χώρος.
Άσκηση 4 : Απελευθέρωση του χώρου στον άξονα.
Η άσκηση αυτή δίνει πολλαπλές επιλογές, επιτρέποντας στον κάτοχο της μπάλας να επιλέξει μεταξύ των 2 παικτών που απελευθερώνουν τον χώρο του άξονα για να πάνε στο τέρμα (εφόσον οι αμυντικοί ακολουθούν τους παίκτες οριζόντια, όπως στην περίπτωση 2) ή να επιλέξει τη γρήγορη πάσα εάν ένας εκ των αμυντικών αποφασίσει να φυλάξει τον άξονα αντί να ακολουθήσει τον παίκτη (περίπτωση 1). Ο στόχος είναι να γίνει το σουτ σε 30 δευτερόλεπτα το πολύ.
Άσκηση 5: Απελευθέρωση του οριζόντιου χώρου
Η άσκηση αυτή αποτελεί αυτοματισμό μιας ενέργειας όπου 2 παίκτες που βρίσκονται μπροστά από τον κάτοχο της μπάλας πραγματοποιούν οριζόντια μετακίνηση και/ή κοινή διαγώνια μετακίνηση, ανοίγοντας χώρο για τρίτον συμπαίκτη τους. Εδώ ο επιθετικός από τα δεξιά παρασέρνει τον αντίπαλο προς τον άξονα ενώ ταυτόχρονα ο πιο προωθημένος επιθετικός που βρίσκεται στον άξονα με μια παρόμοια κίνηση εμποδίζει τον τελευταίο αμυντικό να έρθει και να κλείσει τον ελεύθερο χώρο.
Άσκηση 6 : Απελευθέρωση χώρου στον άξονα
Περίπου όπως στην άσκηση 4, η ενέργειά μας στοχεύει στη δημιουργία χώρου στον άξονα για το ένα εναντίον ενός. Τοποθετούμε 4 εναντίον 4 με έναν τερματοφύλακα, όπου ο στόχος των 2 επιθετικών είναι να απομακρυνθούν συντονισμένα σε δεδομένες επιθετικές καταστάσεις (πχ. επιπλέον ελεύθερος παίκτης μπροστά στον κάτοχο, αριθμητική ισοδυναμία κτλ) ώστε να επιτρέψουν να μπει σε τροχιά ένας τρίτος παίκτης που δεν θα έχει παρά να κάνει το ένα εναντίον ενός με τον τελευταίο αμυντικό (εφόσον ένας μόνο αμυντικός δεν έχει ακολουθήσει τον άμεσο αντίπαλό του) ή να μπορέσει να βρεθεί τετ α τετ με τον τερματοφύλακα.Σε περίπτωση που κανείς από τους αμυντικούς δεν ακολουθήσει τον άμεσο αντίπαλό του, ο κάτοχος της μπάλας έχει 3 επιλογές πάσας στους ξεμαρκάριστους συμπαίκτες του.
