...επιτρέπει στον ποδοσφαιριστή να επιτύχει επίπεδα απόδοσης στο βαθμό που δεν θα ήταν εφικτό εάν άφηνε τις προσπάθειές του στην τύχη.
Η ιδιότητα του προπονητή μπορεί να εκληφθεί ως αρκετά μεγάλη ευθύνη, ειδικά για όσους ασχολούνται με την προπονητική ερασιτεχνικά ή τουλάχιστον όχι επαγγελματικά.
Σε γενικές γραμμές, αποστολή του προπονητή είναι η δημιουργία κατάλληλων συνθηκών ώστε να φτάσουν οι ποδοσφαιριστές τη μέγιστη απόδοσή τους. Ένας επιτυχημένος προπονητής θα πρέπει να αναπτύξει μια ευρεία γκάμα προσωπικών και διαπροσωπικών δεξιοτήτων, όπως:

• Αποτελεσματική επικοινωνία με τους αθλητές
• Κατανόηση της διαδικασίας εκμάθησης και κατάρτισης των αρχών του ποδοσφαίρου
• Κατανόηση και εφαρμογή των κατάλληλων μεθόδων διδασκαλίας
• Γνώση των διάφορων μορφών γύμνασης
• Κατανόηση των ικανοτήτων των παιδιών που γίνονται έφηβοι και των εφήβων που ενηλικιώνονται
• Γνώση των αιτιών και των συμπτωμάτων της υπεργύμνασης
• Μείωση των κινδύνων τραυματισμού των αθλητών
• Παροχή συμβουλών στους ποδοσφαιριστές για την ασφαλή κίνησή τους μέσα στους αγωνιστικούς χώρους
• Προετοιμασία προγραμμάτων που ικανοποιούν τις ανάγκες του κάθε ποδοσφαιριστή
• Ενίσχυση και παρακίνηση των αθλητών για την ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων
• Παρακολούθηση της προόδου κατάρτισης και πρόβλεψη της απόδοσης των αθλητών, με τη χρήση των δοκιμών αξιολόγησης
• Γνώση των διατροφικών αναγκών των αθλητών και παροχή συμβουλών, με στόχο τη μέγιστη ενεργειακή και φυσική απόδοσή τους
• Γνώση και παροχή συμβουλών στους ποδοσφαιριστές για την ορθή χρήση των νόμιμων συμπληρωμάτων διατροφής
• Ικανότητα αξιολόγησης της αγωνιστικής απόδοσης του ποδοσφαιριστή
• Ικανότητα αξιολόγησης της κατάρτισης του ποδοσφαιριστή, καθώς των προπονητών

Πολλοί θεωρούν πως το πεδίο δράσης του προπονητή βρίσκεται στα στενά πλαίσια της διδασκαλίας των κατάλληλων δεξιοτήτων στους αθλητές, με στόχο την επιτυχία στο άθλημά τους. Στην πραγματικότητα, οι ρόλοι που μπορεί να αναλάβει ένας προπονητής δεν περιορίζονται στην εκγύμναση του ποδοσφαιριστή με σκοπό την μέγιστη ανάπτυξη των φυσικών δυνατοτήτων του, αλλά συμπεριλαμβάνουν την καλλιέργεια των ικανοτήτων και δεξιοτήτων του μυαλού και του σώματος με τελικό στόχο την πλήρη ανάπτυξη του ποδοσφαιριστή στα χρόνια που ακολουθούν.

Έτσι, οι ρόλοι που καλείται να αναλάβει ένας προπονητής κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του είναι ποικίλοι, με κυριότερους τους παρακάτω:

•   Σύμβουλος, τόσο για τη σωστή κατάρτιση όσο και για την κατάλληλη εξάρτηση και τον απαραίτητο εξοπλισμό των ποδοσφαιριστών
•   Αξιολογητής της απόδοσης , αγωνιστικότητας και κατάρτισης των αθλητών
•   Πρεσβευτής σε σχολεία, κολέγια και πανεπιστήμια μέσα από επισκέψεις και δραστηριότητες που προάγουν τον ποδοσφαιρικό σύλλογο και τον αθλητισμό γενικότερα
•   Σοφέρ για τη μεταφορά των παιδιών στα αθλητικά γεγονότα εάν η οικογένεια αδυνατεί να τα μεταφέρει
•   Φίλος και σύμβουλος, που μοιράζεται τα προβλήματα και τις ανησυχίες των αθλητών. Στη διάρκεια της σταδιοδρομίας ενός προπονητή, οικοδομείται μια πολύ στενή σχέση με τους αθλητές. Είναι πολύ σημαντικό οι προσωπικές πληροφορίες και συζητήσεις να μένουν εμπιστευτικές, γιατί στην αντίθετη περίπτωση χάνεται ο σεβασμός και η εμπιστοσύνη στο πρόσωπο του προπονητή.

• Υποστηρικτής. Είναι ρόλος μέσα στα πλαίσια του φίλου και συμβούλου. Πολλές φορές ο ανταγωνισμός και οι υψηλές απαιτήσεις ασκούν μεγάλη ψυχολογική πίεση στους αθλητές, που έχουν ανάγκη ο προπονητής να σταθεί δίπλα τους και να τους εμψυχώσει.
• Ανιχνευτής, που συγκεντρώνει τα στοιχεία των εθνικών και διεθνών αποτελεσμάτων
• Νοσοκόμος, στις περιπτώσεις όπου θα πρέπει να δοθούν οι αρχικές πρώτες βοήθειες μέχρι να δοθεί η κατάλληλη ιατρική αντιμετώπιση.
• Φυσιοθεραπευτής, παρέχοντας το προ και μετά αγώνα μασάζ στους αθλητές
• Πηγή γνώσης, καθώς ο προπονητής υποβάλλεται συχνά σε ερωτήσεις, τόσο για αθλητικά γεγονότα, όσο και για θέματα διατροφής, τραυματισμών, καθώς και για θέματα ανεξάρτητα από το άθλημα.
• Σύμβουλος στους γονείς και στην οικογένεια των αθλητών. Ο προπονητής πρέπει να είναι σε θέση να καθησυχάζει και να πείθει τους γονείς για την ασφάλεια των παιδιών τους κατά τη διάρκεια των προπονήσεων και των αγώνων
• Παρακινητής (motivator). Ο προπονητής πρέπει να παρακινεί και να διατηρεί ψηλά το ηθικό των αθλητών όλο το χρόνο
• Διοργανωτής και αρμόδιος για το σχεδιασμό ατομικών σχεδίων κατάρτισης για κάθε ποδοσφαιριστή καθώς και οργανωτής συμμετοχών στις συνεδριάσεις και τα σεμινάρια.
• Ερευνητής και δια βίου εκπαιδευόμενος, καθώς πρέπει να είναι πάντα σε επαφή με τις πιο πρόσφατες τεχνικές κατάρτισης έτσι ώστε να μπορεί να παρέχει στους αθλητές του αυτό το κάτι παραπάνω που θα τους κάνει να ξεχωρίσουν από τους υπόλοιπους.
• Εκπαιδευτής. Είναι πολύ πιθανό στη διάρκεια της σταδιοδρομίας ενός προπονητή, να χρειαστεί να εκπαιδεύσει έναν νέο προπονητή.

Σχέση προπονητή – αθλητή

Κατά τη διάρκεια της συνεργασίας ενός προπονητή με τους αθλητές του δημιουργείται μια πολύ στενή σχέση, η οποία, για να θεωρηθεί επιτυχημένη και να επιτρέψει την μέγιστη ανάπτυξη των δυνατοτήτων τους, πρέπει να στηρίζεται σε δύο πράγματα: την εμπιστοσύνη και τον σεβασμό.
Τόσο ο προπονητής, όσο και ο ποδοσφαιριστής πρέπει να αντιληφθούν πως αποτελούν μια ομάδα και εργάζονται μαζί για να πετύχουν έναν κοινό στόχο. Μεγάλη βαρύτητα πρέπει να δοθεί επίσης στο ρόλο του συντρόφου, ή στην περίπτωση νεαρών αθλητών, της οικογένειας, καθώς μπορούν να παρέχουν πολύτιμη υποστήριξη στον ποδοσφαιριστή. Η εμπιστοσύνη και ο σεβασμός απέναντι στον ποδοσφαιριστή, την οικογένεια και τους συντρόφους του είναι απαραίτητη.
Οι ρόλοι του προπονητή και του ποδοσφαιριστή μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου. Όταν ένα παιδί αποφασίσει να ασχοληθεί με το ποδόσφαιρο, ο ρόλος του προπονητή είναι να το κατευθύνει προς όλες τις πτυχές της κατάρτισης (αυταρχικό ύφος προπόνησης).
Με τη βαθμιαία εξέλιξη του ποδοσφαιριστή, τη βελτίωσή των δεξιοτήτων του και, κυρίως, με την απόκτηση της ικανότητας κατανόησης της τεχνικής του ποδοσφαίρου, η σχέση προπονητή – ποδοσφαιριστή αλλάζει και μπορούν σταδιακά να συζητούν και να αποφασίζουν από κοινού για τις ανάγκες της κατάρτισης (δημοκρατικό ύφος προπόνησης).
Όσο ο ποδοσφαιριστής ωριμάζει και δείχνει πως κατανοεί την διαδικασία της κατάρτισης, μπορεί να καθορίζει μόνος του τις ανάγκες της προπόνησης. Ο ρόλος του προπονητή εδώ, αλλάζει ακόμη μία φορά.
 

Μορφές προπόνησης

Υπάρχουν δύο μορφές προπόνησης. Η μία αφορά το αυταρχικό ύφος προπόνησης, στο οποίο ο προπονητής επιβάλει τις αποφάσεις του και η άλλη αφορά το δημοκρατικό ύφος προπόνησης, κατά το οποίο οι αθλητές συμμετέχουν στη λήψη των αποφάσεων. Το αυταρχικό ύφος προπόνησης μπορεί να διαχωριστεί σε δύο τύπους προπόνησης, στην αφήγηση και στην πώληση, ενώ το δημοκρατικό ύφος στη διανομή και την άδεια.

Αυταρχικό ύφος προπόνησης

Σε αυτήν την μορφή προπόνησης, ο προπονητής λαμβάνει τις αποφάσεις και καθορίζει αυτό που πρέπει να γίνει, εξηγεί τις απαιτήσεις, θέτει τους στόχους και ορίζει με ποιόν τρόπο θα διεξαχθούν οι ασκήσεις. Για παράδειγμα, σε μια κυκλική προπόνηση, οι αθλητές ενημερώνονται για τις ασκήσεις στο γήπεδο, ο προπονητής εξηγεί το αντικείμενο της προπόνησης και το σκοπό της κάθε άσκησης και οι αθλητές έχουν την υποχρέωση να ολοκληρώσουν τις ασκήσεις.
 

Δημοκρατικό ύφος – που μοιράζεται

Σε αυτήν την περίπτωση, αφού ο προπονητής περιγράψει τις ανάγκες και θέσει τους στόχους της κατάρτισης, προτρέπει τους αθλητές να κάνουν τις δικές τους προτάσεις. Ο προπονητής επιλέγει ανάμεσα στις προτάσεις των αθλητών σύμφωνα πάντα με τους στόχους κατάρτισης που έχει ορίσει και καθορίζει τι πρέπει να γίνει και με ποιόν τρόπο.
Για παράδειγμα, ο προπονητής κρίνει ότι απαιτείται μια κυκλική προπόνηση, οι αθλητές προτείνουν πιθανές ασκήσεις και ο προπονητής επιλέγει από τις προτάσεις ένα σύνολο ασκήσεων.
 

Δημοκρατικό ύφος – που επιτρέπει

Εδώ ο προπονητής καθορίζει τους όρους και εξηγεί τις ανάγκες κατάρτισης, σύμφωνα με τις οποίες οι αθλητές υποβάλλουν διάφορες προτάσεις και καταλήγουν οι ίδιοι στην απόφαση, καθορίζοντας οι ίδιοι τί και πώς πρέπει να γίνει. Για παράδειγμα, ο προπονητής κρίνει ότι απαιτείται κυκλική προπόνηση, καθορίζει τους όρους και θέτει τους στόχους και στη συνέχεια οι αθλητές επιλέγουν μέσα από τις προτάσεις τους ένα σύνολο ασκήσεων που να ικανοποιούν τους όρους του προπονητή.

Τα παραπάνω μπορούν να συνοψιστούν σε 4 μορφές προπόνησης:

• Ύφος εντολής, όπου ο προπονητής υπαγορεύει (άμεση οδηγία)
• Αμοιβαίο ύφος, όπου ο ποδοσφαιριστής λαμβάνει μέρος στις αποφάσεις, ελεγχόμενος από τον προπονητή
• Ύφος επίλυσης προβλήματος, όπου ο ποδοσφαιριστής λύνει τα προβλήματα που τίθενται από τον προπονητή
• Καθοδηγημένη ανακάλυψη, όπου ο ποδοσφαιριστής έχει την ελευθερία να ερευνήσει διάφορες επιλογές

Η τέχνη της προπόνησης σε σχέση με την επιστήμη

Η τεχνολογική εξέλιξη και η πολυετής έρευνα πάνω στους αθλητές οδήγησαν στην ύπαρξη επιστημονικών μεθόδων που τίθενται στην υπηρεσία του προπονητή, επιτρέποντάς του την διεξαγωγή πολύτιμων συμπερασμάτων και πληροφοριών για όλους τους τομείς της κατάρτισης και της ανάπτυξης των αθλητών, όπως της διατροφής, της φυσιολογίας, της ιατρικής, της ψυχολογίας. Με τις σύγχρονες μεθόδους, είναι δυνατή η μέτρηση και ανάλυση της φυσικής κατάστασης ενός ποδοσφαιριστή, της απόδοσής του, (πχ VO2 ανώτατη), των επιπέδων του lactate κτλ.
Η τέχνη της προπόνησης αφορά τη συλλογή και επεξεργασία των στοιχείων και πληροφοριών που δίνει η επιστήμη και την ενσωμάτωσή τους στη διαδικασία της κατάρτισης, με στόχο την επίτευξη των μέγιστων αποτελεσμάτων. Η επεξεργασία και ανάλυση των στοιχείων και η σωστή χρησιμοποίησή τους για τη δημιουργία ενός καλά σχεδιασμένου προγράμματος κατάρτισης, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εμπειρία και τη γνώση του προπονητή. Είναι η τέχνη της κατανόησης της επιστήμης και, ακολούθως, της εφαρμογής της.
 

Γνωρίσματα του δυνητικά επιτυχημένου αθλητή

Κάθε προπονητής, σε όποιο επίπεδο και αν εργάζεται, επιθυμεί να πετύχει τους στόχους που έχει θέσει για τη χρονιά. Η επίτευξη των στόχων αυτών στηρίζεται κατά μεγάλο μέρος στους αθλητές του. Είναι φυσικό επομένως, να επιθυμεί ο προπονητής την ύπαρξη αθλητών με τα χαρακτηριστικά του επιτυχόντος. Ο προσδιορισμός των στοιχείων αυτών δεν είναι απλό θέμα. Η πλειοψηφία των προπονητών έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τα χαρακτηριστικά ενός δυνητικά επιτυχημένου αθλητή είναι: επιθετικότητα, αυτοσυγκέντρωση, ευσυνειδησία, συναισθηματικός έλεγχος, ηγετικές ικανότητες, ανθεκτικότητα, αξιοπιστία, εμπιστοσύνη και αυτοθυσία.
 

Νομικές ευθύνες

Είναι απαραίτητο οι προπονητές να γνωρίζουν το νομικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινούνται και τις νομικές ευθύνες που φέρουν, ειδικά όσον αφορά τις συμβουλές που δίνουν στους αθλητές και τον τρόπο με τον οποίο τους αντιμετωπίζουν. Είναι πολύ σημαντικό οι προπονητές να αντιληφθούν ότι είναι υπεύθυνοι απέναντι στους αθλητές τους και κυρίως, να μην προσφέρουν συμβουλές και καθοδήγηση πέρα από το επίπεδο των προσόντων τους.

Υγεία και ασφάλεια

Ο προπονητής φέρει ευθύνη για την υγεία και την ασφάλεια των αθλητών κατά τη διάρκεια της προπόνησης και ιδιαίτερα των παιδιών. Ο προπονητής πρέπει να εξασφαλίζει ότι τηρούνται οι κατάλληλες συνθήκες για τη διεξαγωγή μιας ασφαλούς προπόνησης. Πρέπει επίσης να έχει γνώση πρώτων βοηθειών και εύκολη πρόσβαση στις υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης.
Ευθύνη του προπονητή είναι επίσης, η προστασία των παιδιών από κάθε μορφή κακομεταχείρισης, τόσο σωματικής, όσο και ψυχικής. Συγκεκριμένα, ο προπονητής έχει την υποχρέωση να προστατεύσει τα παιδιά από την παραμέληση (ανεπαρκής σίτιση), συναισθηματική κακοποίηση (απειλές και προσβολές), σεξουαλική κακοποίηση και σωματική κακοποίηση (χτυπήματα). Ο προπονητής πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίζει τα σημάδια που μπορεί να υποδηλώνουν κάποια μορφή κακομεταχείρισης και να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα.
 

Μεταφορά των αθλητών

Για τη μεταφορά των αθλητών σε αγώνες και προπονήσεις, ιδανικό θα ήταν να μη χρησιμοποιούνται τα προσωπικά οχήματα των προπονητών. Σε αντίθετη περίπτωση, το όχημα του προπονητή θα πρέπει να είναι κατάλληλα ασφαλισμένο. Για τη μεταφορά παιδιών και εφήβων, είναι απαραίτητη η βοήθεια και η συνεργασία των γονέων.

Συμπληρώματα

Οι προπονητές έχουν ηθική και νομική ευθύνη να διαφυλάξουν τους αθλητές από την κακή χρήση των συμπληρωμάτων, πληροφορώντας και εξηγώντας τη λειτουργία τους, τονίζοντας τους κινδύνους που κρύβει η κατάχρηση και φυσικά αποτρέποντάς τους από την λήψη παράνομων σκευασμάτων.

Κώδικας ηθικής

Ο εκπαιδευτικός ρόλος του προπονητή διέπεται από έναν κώδικα ηθικής, τον οποίο ο προπονητής πρέπει να σέβεται σε κάθε περίπτωση. Η ηθική δεοντολογία της προπονητικής αφορά τα εξής σημεία:
 

•   Σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
•   Απαγόρευση διακρίσεων λόγω φύλου, φυλής, χρώματος, γλώσσας, θρησκείας, εθνικής ή κοινωνικής προέλευσης.
•   Σεβασμός της αξιοπρέπειας κάθε ατόμου.
•   Προστασία των παιδιών από κάθε είδους κακομεταχείριση, σωματική ή ψυχική.
•   Εξασφάλιση κατάλληλων και ασφαλών συνθηκών για τη διεξαγωγή των προπονήσεων και αγώνων.
•   Αναγνώριση και τήρηση των κανόνων του ανταγωνισμού.
•   Σεβασμός προς τους διαιτητές και αναγνώριση της αποστολής τους.
•   Καλλιέργεια πνεύματος σεβασμού και τήρησης των κανόνων ανάμεσα στους αθλητές.
•   Εξασφάλιση δικαιοσύνης και ίσων ευκαιριών ανταγωνισμού μεταξύ των παικτών.
•   Αναγνώριση της προόδου κάθε αθλητή, πάντα λαμβάνοντας υπόψη το επίπεδο ωριμότητας και κατάρτισής του.
•   Βελτίωση της απόδοσης και συμπεριφοράς των αθλητών, μέσα από την ενθάρρυνση της ανεξαρτησίας, του αυτοπροσδιορισμού και της αποδοχής ευθύνης.
•   Αποτροπή της χρήσης απαγορευμένων ουσιών, μέσα από την πληροφόρηση των αθλητών για τα επιβλαβή αποτελέσματά τους.
•   Αναγνώριση του δικαιώματος των άλλων προπονητών στην επιθυμία της νίκης και επιτυχίας των ομάδων τους, σύμφωνα πάντα με τους κανόνες.
•   Περιορισμός της γνωστοποίησης των παρατηρήσεων, συστάσεων και κριτικών μόνο στα κατάλληλα πρόσωπα και όχι στα ΜΜΕ και στο αναρμόδιο κοινό.
•   Κατοχή αναγνωρισμένων προσόντων προπόνησης. Συνεχής μετεκπαίδευση και αναβάθμιση των γνώσεων μέσα από συμμετοχές σε αναγνωρισμένες σειρές μαθημάτων.
•   Μετάδοση της γνώσης και της εμπειρίας του στους νέους προπονητές.
•   Σεβασμός της εικόνας του προπονητή μέσα από την προσωπική του συμπεριφορά και εμφάνιση.
•   Συνεργασία με άτομα και παράγοντες που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην ανάπτυξη των αθλητών που προπονούν.